Φθάνοντας χωριστά στο σιδηροδρομικό σταθμό της Tarbes την καθορισμένη ώρα, δύο άτομα, πιθανώς οι υπεύθυνοι του δικτύου, μας ζήτησαν να τους δώσουμε το προσυμφωνημένο ποσόν : 3000 γαλλικά φράγκα ο καθένας (ένας πρωτοδιορισθείς ερευνητής του CNRS έπαιρνε τότε 2000 γαλλικά φράγκα το μήνα). Το τρένο, που θα έκανε όλες τις στάσεις μέχρι το Bagnères-de-Bigorre, ήταν στο σταθμό. Ηταν ένα τρένο στο οποίο οι συρμοί της τρίτης θέσης αποτελούνταν από ξεχωριστά διαμερίσματα που είχαν το καθένα δύο πόρτες, μία σε κάθε πλευρά. Ανοιξαν μια πόρτα και μας έιπαν, στον Baylé στον Fontanet και σε εμένα να μπούμε στο διαμέρισμα που είχαν ανοίξει. Τα φώτα της οροφής ήταν σπασμένα και μόλις διακρίναμε δύο ή τρία άλλα πρόσωπα που καθόντουσαν μέσα στο διαμέρισμα. Στη στάση του Pouzac, την τελευταία πριν από το Bagnères-de-Bigorre, ένας από τους επιβάτες του διαμερίσματος άνοιξε την πόρτα που έβγαζε στις ράγες και μας είπε να κατεβούμε, όπως και κάναμε. Οταν το τρένο έφυγε, βρεθήκαμε εννιά υποψήφιοι δραπέτες για τα Πυρηναία, συν δύο (ή τρεις) οδηγοί.

Στο Bagnères-de-Bigorre άρχιζε η απαγορευμένη ζώνη, όπου κανένας δεν μπορούσε να βρίσκετε χωρίς την άδεια των γερμανών. Ξεκινήσαμε αμέσως την πορεία διαμέσου αγρών και λειβαδιών. Περάσαμε από την Sainte-Marie-de-Campan και περπατήσαμε όλη τη νύχτα μέχρι το πέρασμα του Aspin. Οι οδηγοί μας μας άφησαν μέσα σε ένα δάσος, λέγοντας μας ότι άλλοι οδηγοί θα έρχονταν να μας βρουν για να συνεχίσουμε την πορεία την επόμενη νύχτα. Προσπαθήσαμε λοιπόν να κοιμηθούμε, έξω, σε υψόμετρο 1500 μέτρων, μήνα Οκτώβριο. Κατά τη διάρκεια της πρώτης νυχτερινής πορείας και την ημέρα «ανάπαυσης» στο δάσος κοντά στο πέρασμα του Aspin, γνωριστήκαμε με τους συντρόφους μας. Ο πιο νέος, ηλικίας 17 ετών, ήταν ένας αλσατός που είχε επιστρατευθεί διά της βίας στη Wehrmacht. Είχε θαρραλέα «λιποτακτήσει» και προσπαθούσε να μεταβεί στο Μαρόκο για να καταταγεί στο Γαλλικό Στρατό. Ενας άλλος μόλις είχε πετύχει στις εξετάσεις της Ecole de Saint-Cyr και περιπλανιόταν εδώ και μία εβδομάδα στα Πυρηναία, νομίζοντας ότι θα μπορούσε να περάσει στην Ισπανία ολομόναχος με ένα χάρτη και μια πυξίδα. Μόλις έμαθε ότι ο Fontanet ο Baylé και εγώ προερχόμασταν από την Ecole Polytechnique ή από την Ecole normale, καθυσηχάστηκε, αλλά ήταν ήδη πολύ εξαντλημένος. Ηταν εκτός των άλλων βαριά εξοπλισμένος : περιώμιο, δεύτερα παπούτσια,... ενώ οι τρεις μας, ακολουθώντας τις συμβουλές των οργανοτών του δικτύου δεν είχαμε παρά ένα μικρό σάκο με τρόφιμα μερικών ημερών. Δεν κράτησα παρά μια αμυδρή ανάμνηση των τεσάρων άλλων συντρόφων μας.

Το βράδυ του σαββάτου 16 Οκτωβρίου, νέοι οδηγοί ήρθαν να μας βρουν και μας οδήγησαν, μετά από μόνο λιγες ώρες πορείας, σε έναν αχυρώνα όπου περάσαμε το υπόλοιπο της νύχτας όπως και την ημέρα της κυριακής 17 Οκτωβρίου, φυσικά μέσα σε απόλυτη ησυχία και χωρίς να ξεπορτίσουμε έξω.Το βράδυ της κυριακής, νέοι οδηγοί ήρθαν πάλι να μας βρουν. Το πιο επικίνδυνο περασμα, στο χωριό Vielle-Aure, ήταν η διάβαση μιας γέφυρας που οδηγούσε στην απέναντι πλαγιά της κοιλάδας. Γερμανοί στρατιώτες βρισκόντουσαν καθισμένοι σε ένα καφενείο του χωριού. Περάσαμε λοιπον τη γέφυρα ένας ένας, κάθε φορά μετά από σύνθημα ενός από τους οδηγούς, που ήταν ίσως κάτοικος του χωριού. Φθάσαμε στη συνέχεια σε ένα ορυχείο σχιστόλιθου, στο οποίο «αναπαυθήκαμε» μέχρι τις πέντε το πρωί. Νέοι οδηγοί ήρθαν τότε να μας πάρουν και περπατήσαμε, αυτή τη φορά σε ένα μονοπάτι στην πλαγιά του βουνού, στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας, μέχρι μια περιοχή πάνω από τον ξενώνα του Rioumajou, όπου το χιόνι άρχιζε να καλύπτει όλο το δρόμο.

Ηταν δευτέρα 18 Οκτωβρίου, ήταν 11 η ώρα και οι οδηγοί μας μας έδειξαν το Port du Plan (σε υψόμετρο 2457 μέτρων) πίσω από το οποίο βρισκόταν η Ισπανία. Μας είπαν ότι θα φθάναμε μέσα σε μισή ώρα και μας ευχήθηκαν ένα αίσιο τέλος για το «ταξίδι» μας. Αρχίσαμε το σκαρφάλωμα του χιονισμένου βουνού, στην αρχή με το χιόνι να φτάνει μέχρι τις γάμπες, έπειτα μέχρι τα γόνατα. Στις δύο το μεσημέρι, το πέρασμα ήταν πάντα οράτό αλλά πλησίαζε όλο και πιο αργά. Στις τρεις η ώρα, εξουθενωμένος, εγκατέλειψα το σάκο μου μαζί με τα τρόφιμα που περιείχε μέσα στο χιόνι. Οι Fontanet και Baylé που άντεχαν πιο πολύ από μένα, μάζεψαν τα τρόφιμα ! Εξι από εμάς συνεχίσαμε, οι τρεις άλλοι, μην έχοντας άλλες δυνάμεις, αποφάσισαν να ξανακατέβουν στην κοιλάδα. Στις τέσσερεις η ώρα φτάσαμε στο Port du Plan, τα σύνορα. Φυσικά ούτε οι Γερμανοί, ούτε οι γάλλοι βοηθοί τους μπορούσαν να φυλάγουν όλα τα περάσματα, κυρίως εκείνα που είχαν τόσο δύσκολη πρόσβαση όσο το Port du Plan στο οποίο μόλις είχαμε φθάσει.

Βρισκόμαστε στην Ισπανία ! Ανήκαμε, χωρίς να το ξέρουμε ακόμα, στους 23000 γάλλους που πέτυχαν να αποδράσουν από τη Γαλλία πηγαίνοντας στην Ισπανία. Η νύχτα έπεφτε και κατεβήκαμε στην κοιλάδα μέχρι να βρούμε έναν αχυρώνα, μέσα στον οποίο εγκατασταθήκαμε για τη νύχτα. Τα ρούχα μας ήταν μουσκεμένα από την μακρά πορεία μέσα στο χιόνι, και κοιμηθήκαμε γυμνοί μέσα στο άχυρο. Για πρώτη φορά από την αναχώρηση μας από την Tarbes μπορέσαμε να ξεκουραστούμε λίγο. Την επόμενη, τρίτη 19 Οκτωβρίου, συνεχίσαμε την κάθοδο της κοιλάδας της Cinqueta. Στο δρόμο μας βρισκόταν μια γέφυρα από την οποία είμαστε υποχρεωμένοι να περάσουμε. Αμέσως μετά τη γέφυρα, στην άλλη πλαγιά της κοιλάδας, ισπανοί πολιτοφύλακες περίμεναν τους νέους γάλλους που εκείνη την εποχή έφθαναν πολλές φορές την εβδομάδα από τα διάφορα ψηλά περάσματα. Μείναμε με τους πολιτοφύλακες μέχρι το τέλος της βάρδιας τους, γύρω στις 4 το απόγευμα και κατεβήκαμε μαζί τους μέχρι το χωριό Plan όπου βρισκόταν η βάση τους.

Οι κάτοικοι του χωριού μας υποδέχτηκαν εγκάρδια, δίνοντας μας λίγα τρόφιμα, ψωμί και λουκάνικα, μια και δεν είχαμε πια τίποτα ! Οι πολιτοφύλακες μας έκλεισαν ύστερα στο κτίριο τους για τη νύχτα, ένα πολύ λιτό κατάλυμα, και μας είπαν ότι σε μερικές μέρες θα μας οδηγούσαν στην πιο κοντινή πόλη για να συναντήσουμε τον πρόξενο ! Δεν είχαμε πια τίποτα, αγνοούσαμε τα πάντα και είμαστε ανίκανοι να φύγουμε, για να πάμε που  αφού δεν είχαμε τίποτα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας μας άφηναν ελεύθερους και οι χωρικοί του Plan μας έδιναν να φάμε. Φαίνονταν να είναι οι ίδιοι πολύ φτωχοί. Μετά από μερικές μέρες, δεν θυμάμε πια την ακριβή ημερομηνία, φύγαμε αρχικά με τα πόδια, μαζί με τους πολιτοφύλακες για να πάρουμε το λεοφωρείο που θα μας οδηγούσε στην πιο κοντινή πόλη, για να συναντήσουμε τον πρόξενο ! Αυτή η πόλη, που το όνομα της αγνοούσαμε ήταν η πολη Barbastro που βρισκόταν σε απόσταστη 106 χιλιομέτρων. Μετά από πορεία 12 χμ, φθάσαμε στο Salinas de Sin, όπου έπρεπε να περιμένουμε το λεοφωρείο που συνέδεε την Bielsa με το Barbastro. Οι φύλακες μας μας ζήτησαν χρήματα για να πληρώσουν το λεοφωρείο. Τους είπαμε ότι δεν είχαμε, αλλά στην πραγματικότητα θέλαμε να κρατήσουμε τα λίγα χρήματα που μας έμεναν.

Μας είπαν ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες θα πηγαίναμε στο Barbastro με τα πόδια, πράγμα που δε μας φόβιζε μια και είχαμε ήδη περπατήσει για πολλές νύχτες για να φτάσουμε από το Pouzac μέχρι το χωριό Plan. Φύγαμε λοιπόν με τα πόδια, μέχρι το επόμενο χωριό όπου πήραμε μαζί με τους πολιτοφύλακες μας το λεοφωρείο που ερχόταν από την Bielsa. Στη μικρή πόλη του Ainsa, το λεοφωρείο σταμάτησε για αρκετή ώρα και οι φύλακες μας μας οδήγησαν σε ένα καφενείο του οποίου ο ιδιοκτήτης μας έδωσε να φάμε χωρίς να μας ζητήσει τίποτε, μια και είχαμε τόσα λίγα. Φαίνεται ότι για τους Ισπανούς αυτούς, που μας έθρεψαν για πολλές ημέρες, είμασταν ήρωες. Ισως να σκέφτονταν ότι πηγαίνοντας να πολεμήσουμε ενάντια στη Γερμανία, θα επισπεύδαμε το τέλος του Franco, κάτι που ήταν πιθανώς η επιθυμία τους. Τελικά φθάσαμε στο Barbastro γύρω στις 8 το βράδυ και οι φύλακες μας μας οδήγησαν σε ένα κτίριο, παλιό μοναστήρι, στο οποίο μπήκαμε μαζί τους. Μετά το κλείσιμο της πόρτας αντιληφθήκαμε ότι δεν βρισκόμασταν στο σπίτι του πρόξενου αλλά στη φυλακή ! Η αφέλεια μας ήταν χωρίς όρια, αλλά σίγουρα δεν θα μπορούσαμε να είχαμε δράσει διαφορετικά.

Βρισκόμαστε στη φυλακή ! Μας κατέγραψαν, μας ζήτησαν τις ταυτότητες μας και μας πήραν όλα τα υπάρχοντα, δηλαδή τίποτα εκτός από μερικά γαλλικά χρήματα που κατασχέθηκαν δίνοντας μας παρολ’ αυτά μια απόδειξη, η οποία όμως δεν χρησίμευσε ποτέ σε τίποτα. Στη συνέχεια μας οδήγησαν σε μια μεγάλη αίθουσα στην οποία βρίσκονταν ήδη περίπου εβδομήντα γάλλοι, εδώ και πόσον καιρό ; Αφού στριμώχθηκαν λίγο, οι συγκρατούμενοι μας ελευθέρωσαν τέσσερα στρώματα για μας τους έξι. Οι Fontanet, Baylé και εγώ εγκατασταθήκαμε σε δύο στρώματα και κοιμηθήκαμε έτσι καθ’ όλη τη διάρκεια της διαμονής μας στη φυλακή του Barbastro, διαμονή που κράτησε ένα μήνα.

Δεν είχαμε παρά τα ρούχα με τα οποία είχαμε περάσει τα σύνορα, ρούχα που κρατήσαμε μέχρι τις 26 Δεκεμβρίου, ημέρα που, κατά την πορεία μας προς την Malaga, ο Ερυθρός Σταυρός (ποιος απ’όλους ) στη Μαδρίτη μας έδωσε καινούργια ρούχα. Οι συγκρατούμενοι μας μας ρώτηςαν τα νέα από τη Γαλλία και από τον πόλεμο. Από τις ερωτήσεις που μας έκαναν σκεφθήκαμε ότι ήταν εκεί τουλάχιστον εδώ και έξι μήνες ! πράγμα που μας αποθάρρυνε φοβερά. Μετά από λίγες κουβέντες και βλέποντας την απογοήτευση μας, άρχισαν να γελούν μια και εκείνη την εποχή στην φυλακή του Barbastro, η διάρκεια της διαμονής ήταν περίπου ένας μήνας. Το ίδιο αστείο περίμενε και κάθε καινούργια άφοιξη. Την επόμενη περάσαμε από τον κουρέα της φυλακής, που μας ξύρισε από τα πόδια μέχρι το κεφάλι. Γύρω στις δέκα η ώρα όλη η αίθουσα κατέβηκε στην αυλή της φυλακής για μία ώρα. Εκεί βρήκαμε τους γάλλους που διέμεναν σε μια άλλη μεγάλη αίθουσα της φυλακής. Ανάμεσα τους, οι Fontanet και Baylé βρήκαν έναν από τους συμμαθητές τους από την Ecole Polytechnique και εγώ βρήκα τον Jean Beydon ο οποίος ήταν συμμαθητής του μεγάλου μου αδελφού στο λύκειο. Ο Jean Beydon είχε προετοιμάσει τις εξετάσεις για την Σχολή Δοκίμων στο Lycée Saint-Louis. Η Σχολή Δοκίμων δεν υπήρχε πλέον αλλά ο διαγωνισμός εισδοχής υπήρχε και οι μαθητές που γινόντουσαν δεκτοί παρακολουθούσαν τα μαθήματα της Ecole Centrale de Paris.

Στη φυλακή του Barbasto κρατούνταν επίσης πολλοί ισπανοί δημοκράτες, έγκλειστοι εδώ και πολλά χρόνια αλλά και για ακόμα πολλά χρόνια μια και ο στρατηγός Franco έμεινε στην εξουσία μέχρι τον θάνατο του στα 1975. Οι ισπανοί φυλακισμένοι δεν έβγαιναν στην αυλή τις ίδιες ώρες με τους γάλλους. Εξάλλου η αυλή δεν ήταν αρκετά μεγάλη για να χωρέσει όλους τους κρατούμενους. Κάθε κυριακή γινόταν λειτουργία. Ηταν υποχρεωτική για τους ισπανούς και προαιρετική για τους γάλλους που όμως πήγαιναν όλοι γιατί ήταν μια ευκαιρία για να βγούμε από την μεγάλη κοινή μας αίθουσα. Τακτικά έφταναν στη φυλακή κι άλλοι γάλλοι που διέσχιζαν τα σύνορα. Μιαν ημέρα είδαμε να φτάνει ένας από του τρεις συντρόφους μας που είχε γυρίσει πίσω στις 18 Οκτωβρίου στις πλαγιές του Port de Plan. Μας εξήγησε ότι μαζί με έναν από τους δύο άλλους είχε κατέβει μέχρι τον ξενώνα του Rioumajou ενώ ο τρίτος, εξουθενωμένος, είχε ξαπλώσει πάνω στο χιόνι όπου και βρήκε τον θάνατο. Ηταν εκείνος που είχε γίνει δεκτός στην Ecole de Saint-Cyr η οποία δεν υπήρχε πια αλλά για την οποία γινόταν προπαίδευση και υπήρχε ένας διαγωνισμός κατάταξης (πιθανώς για το μέλλον). Ηταν 21 χρονών ! Ονομαζόταν Sapone.

Τακτικά, ο διευθυντής της φυλακής διάβαζε τον κατάλογο εκείνων που θα έφευγαν από το Barbastro. Μέσα σε ένα μήνα, ο Fontanet, ο Baylé και εγώ είμαστε μέσα στους αναχωρούντες. Είμαστε τόσο ευτυχισμένοι ! και φύγαμε δεμένοι δυο δυο με χειροπέδες με τρένο μέχρι τη Σαραγόσα. Φτάνοντας στο σταθμό της Σαραγόσας κάναμε με τα πόδια, πάντα δεμένοι ανά δύο τη διαδρομή μέχρι τη φυλακή. Ηταν μια φυλακή πολύ σύγχρονη όπου εγκλειστήκαμε κατά ομάδες των δεκαπέντε περίπου ατόμων σε δωμάτια των δέκα τετραγωνικών μετρων. Σε μια γωνιά βρισκόταν μια βρύση με νερό και μια τρύπα ως αποχωρητήριο ! Μετά από μια ή δύο ώρες μας έφεραν στρώματα, αλλά ήταν αδύνατο να ξαπλώσουμε όλοι ταυτόχρονα ! Αυτή η κόλαση κράτησε τρεις μέρες, οπότε φύγαμε και πάλι όπως έιχαμε έρθει, με το τρένο, για το στρατόπεδο συγκεντρώσεως της Miranda.

Το στρατόπεδο της Miranda, μετά το καθαρτήριο του Barbastro και την κόλαση της Σαραγόσας μας φάνηκε παράδεισος. Ηταν χτισμένο από τον Franco κατά τη διάρκεια του εμφύλιου όπως φρόνιμα τον συμβούλεψε ο Χίτλερ. Είχε χωρητικότητα πολλών χιλιάδων ατόμων η οποία δεν έμενε ανεκμετάλλευτη. Αποτελείτο από πολλά ξύλινα παραπήγματα σε ευθεία γραμμή. 120 με 130 άτομα έμεναν σε κάθε παράπηγμα. Το στρατόπεδο φυλαγόταν και διευθυνόταν από στρατιωτικούς. Ηταν ένα τυπικό στρατόπεδο με τοίχους, συρματοπλέγματα και παρατηρητήρια. Ο Διευθυντής ήταν ένας συνταγματάρχης που δεν φαινόταν να έχει οποιαδήποτε γαλλόφοβα συναισθήματα. Παρολ΄ αυτά η σκληρή πραγματικότητα του στρατόπεδου συγκέντρωσης ήταν εμφανής, κυρίως με τη διανομή του εξοπλισμού : ένα αηδιαστικά βρώμικο πιάτο, κουτάλι, κουρελιασμένο στρώμα και κουβέρτα φαγωμένα από το σαράκι. Κάθε παράπηγμα χωριζόταν από έναν κεντρικό διάδρομο σε δύο τμήματα τα οποία αποτελούνταν από μικρά «δωμάτια» σε δύο πατώματα. Κάθε δωμάτιο χωριζόταν σε ακόμη μικρότερα με τη βοήθεια «χωρισμάτων» από παλιές κουβέρτες. Μια μοναδική λάμπα φώτιζε αμυδρά τον διάδρομο. Σε κάθε διάδρομο ζούσαν πολλά άτομα. Εγκαταστάθηκα σε ένα από τα παραπήγματα, ενώ οι Fontanet και Baylé που προερχόντουσαν από την Ecole Polytechnique εγκαταστάθηκαν στο «περίπτερο των αξιωματικών» όπου και τους έκανα επισκέψεις.

Κατά τη διάρκεια μιας από τις επισκέψεις αυτές παρατήρησα ότι ο Jean Rousseau, τον οποίο είχα γνωρίσει στο lycée Saint-Louis και που μόλις είχε γίνει δεκτός, το  1943, στις ειαγωγικές εξετάσεις της Ecole Polytechnique, έμενε επίσης στο «περίπετερο των αξιωματικών». Το περίπτερο ήταν υπό την ευθύνη του λοχαγού Louis, πιθανά του πιο παλιού αξιωματικού. Εξήγησα λοιπόν στον λοχαγό Louis, φυλακισμένο κι αυτόν όπους όλοι μας, ότι και εγώ είχα γίνει δεκτός στην Ecole Polytechnique και μάλιστα δύο φορές, το 1941 και το 1942, αλλά ότι είχα παρετηθεί για να εισέλθω στην Ecole Normale και ότι πίστευα ότι είχα τουλάχιστον τους ίδιους τίτλους αν όχι περισσότερους με τον Jean Rousseau, έτσι ώστε να μπορώ να μένω στο «περίπτερο των αξιωματικών». Ο λοχαγός Louis, που ήταν στο Barbastro και τη Σαραγόσσα μαζί με τους Fontanet, Baylé και εμένα, μου είπε να πάω να πάρω τα πράγματα μου, δηλαδή σχεδόν τίποτα και να έρθω, όπως και έκανα αμέσως. Φυσικά η ζωή στη Miranda ήταν δύσκολη και η υγιεινή οικτρή. Η Miranda βρίσκεται στο Ebre, 80 χιλιόμετρα νότια του Bilbao, σε υψόμετρο 460 μέτρων και βρισκόμαστε στο μήνα Δεκέμβριο.

Παρόλ΄αυτά στο εσωτερικό του στρατοπέδου είμαστε ελεύθεροι και μπορούσαμε να κάνουμε περίπατους όλη την ημέρα. Κάθε δεκαπενθήμερο, τοιχοκολλούνταν κατάλογοι με εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες ονόματα εκείνων που θα έφευγαν την επόμενη για την ελευθερία. Στις 24 Δεκεμβρίου του 1943, ο Fontanet ο Baylé και εγώ έιμαστε μέσα στον κατάλογο των αυριανών αναχωρήσεων. Στις 25 Δεκεμβρίου περνούσαμε την πόρτα του στρατοπέδου Miranda και γινόμαστε ελεύθεροι άνθρωποι στην Ισπανία.

Κατά την έξοδο μας από το στρατόπεδο της Miranda μας υποδέχθηκαν αντιπρόσωποι της Γαλλικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης με έδρα το Αλγέρι. Πήγαμε λοιπόν να φάμε ένα πραγματικό γεύμα σε ένα εστιατόριο της Miranda και το ίδιο βράδυ φύγαμε με τρένο για τη Μαδρίτη όπου και φτάσαμε το πρωί της 26^ης Δεκεμβρίου. Οδηγηθήκαμε σε ένα κέντρο του Ερυθρού Σταυρού όπου εγκαταλείψαμε τα ρούχα που φορούσαμε χωρίς διακοπή από τις 4 Οκτωβρίου, ημερομηνία της αναχώρησης μας από το Παρίσι. Ντυμένοι με καινούργια ρούχα, ξυρισμένοι, λουσμένοι, έχοντας φάει καλά, μας έδωσαν λίγα ισπανικά χρήματα και μας παρακάλεσαν να επιστρέψουμε το βράδυ για την αναχώρηση για τη Malaga. Επισκέφθηκα τον Guy Lefort που είχε εισέλθει στην Ecole normale το 1939 και ήταν καθηγητής στο γαλλικό λύκειο της Μαδρίτης. Ο κύριος Carcopino, διευθυντής της Ecole normale και ο κύριος Bruhat, υποδιευθυντής, είχαν διορίσει στο γαλλικό λύκειο της Μαδρίτης πολλούς μαθητές, έτσι ώστε να αποτρέψουν την στρατολόγηση τους από την S.T.O. Φυσικά οι μαθητές αυτοί είχαν φτάσει στη Μαδρίτη σε βαγόνι μετά κλίνης, εφοδιασμένοι με τα απαραίτητα έγγραφα. Η διεύθυνση του Lefort ήταν μια από εκείνες που είχα μάθει απέξω. Οταν με υποδέχθηκε ο Lefort, μου είπε με ως φαίνεται κάποια περηφάνια ότι εκείνος και οι συνάδελφοι του από το γαλλικό λύκειο έιχαν ταχθεί και εκείνοι στο πλευρό του de Gaulle : όταν τον ρώτησα τι ακριβώς εννοούσε μου είπε ότι από δω και στο εξής δεν ήταν πια ο Pétain που τους πλήρωνε αλλά ο  de Gaulle ! Τον συνεχάρηκα γι’ αυτή την εξαίρετη πράξη και του είπα ότι από την πλευρά μου, έχοντας περάσει πάνω από δύο μήνες στις ισπανικές φυλακές, έφευγα για το Μαρόκο για να καταταχθώ στην αεροπορία.

Φύγαμε από τη Μαδρίτη με το λεοφωρείο και ταξιδέψαμε όλη τη νύχτα. Τα λεοφωρεία μας φαινόντουσαν άνετα, αλλά το κάθε τι μας φαινόταν άνετο. Την αυγή σταματήσαμε μισή ώρα στη Γρανάδα και φτάσαμε στη Malaga μέσα στο πρωϊνό. Ηταν δευτέρα 27 Δεκεμβρίου 1943. Οι πολυάριθμοι γάλλοι, περίπου 1500, προερχόντουσαν από το στρατόπεδο της Miranda καθώς και από κάποιες φυλακές και κάποια «Balnearios», ξενοδοχεία και πανδοχεία στα οποία κρατήθηκαν φυλακισμένοι μέχρι 2000 γάλλοι που δήλωσαν ότι ήταν μικρότεροι από 18 ετών. Στη Malaga, περιμένοντας την αναχώρηση «φιλοξενηθήκαμε» μέσα στις αρένες όπου είχε τοποθετηθεί άχυρο που θα μας χρησίμευε για στρώμα. Κατά τη διάρκεια της ημέρας είμαστε ελεύθεροι.

Από τις 21 Οκτωβρίου μέχρι τις 29 Δεκεμβρίου, έξι αποστολές από δύο πλοία η καθεμιά έφυγαν από την Ισπανία αποπλέοντας από τη Malaga, μεταφέροντας συνολικά 9000 γάλλους δραπέτες. Στις 29 Δεκεμβρίου τα δύο καράβια : το Sidi Brahim και το Gouverneur général Lépine, τα οποία είχαν αποτελέσει τις πέντε προηγούμενες αποστολές, βρισκόντουσαν στο λιμάνι της Malaga. Ο Fontanet, ο Baylé και εγώ καθώς και οι 1500 γάλλοι που έμεναν στις αρένες πήγαμε στο λιμάνι. Ανεβήκαμε στα καράβια. Φεύγαμε για το Μαρόκο ! Την Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 1943 πατούσα τη γη της Αφρικής στην Καζαμπλάνκα. Η απόδραση από τη Γαλλία, το ταξίδι Παρίσι-Καζαμπλάνκα, μόλις είχε τελειώσει. Είχε διαρκέσει 88 ημέρες.

Την παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 1943 όλοι οι γάλλοι που αποβιβάζονταν στην Καζαμπλάνκα από τα δύο καράβια που ερχόντουσαν από τη Malaga, οδηγούνται σε ένα στρατόπεδο διερχόμενων για να εκπληρώσουν ποικίλες διατυπώσεις. Η πρώτη είναι η σύνταξη μιας προσωρινής ταυτότητας που εκδίδεται βάσει των δηλώσεων του ενδιαφερόμενου. Στη συνέχεια, αξιωματικοί μας κάνουν διεξοδικές ερωτήσεις σχετικά με το βιογραφικό μας σημείωμα, τις σπουδές μας, τη διάβαση των Πυρηναίων και τη διαμονή στην Ισπανία. Μαθαίνω έτσι ότι θα οριστώ ανθυπολοχαγός υπολογίζοντας σαν ημερομηνία διορισμού μου την 18^η Οκτωβρίου, ημέρα διάβασης των γαλλο-ισπανικών συνόρων. Ολοι οι δραπέτες της Γαλλίας που ήταν μαθητές των τεσσάρων στρατιωτικών σχολών : Ecole Polytechnique ; Ecole de Saint-Cyr, Ecole Navale, Ecole de l’Air ή μαθητές των πέντε ακόλουθων πολιτικών σχολών : Ecole normale supérieure, Ecole des Mines de Paris, Ecole des Ponts et Chaussées, Ecole Centrale de Paris, Ecole Coloniale ορίζονται ανθυπολοχαγοί υπό τις ίδιες συνθήκες.

Αλλοι αξιωματικοί μας ερωτούν πάνω στο τι θα μπορούσε να ήταν ενδιαφέρον για τις προσεχείς μάχες στη Γαλλία. Ανέφερα τότε τα λίγα που ήξερα για τις εγκαταστάσεις στην παραλία του Lecques καθώς και στα εξοχικά που βρίσκονταν κοντά στη θάλασσα. Στη συνέχεια υπέγραψα μια εθελοντική κατάταξη στην αεροπορία, για τη διάρκεια του πολέμου. Από τη στιγμή εκείνη χωρίστηκαν οι δρόμοι των Fontanet και Baylé με τον δικό μου. Ο Fontanet κατατάχθηκε στο πυροβολικό και ο Baylé στα άρματα μάχης. Οι δραπέτες της Γαλλίας μπορούσαν να διαλέξουν το σώμα στο οποίο ήθελαν να καταταχθούν. Μέσα σε κάθε άφοιξη από την Ισπανία βρισκόντουσαν ψευδο-αλσατοί, δηλαδή γερμανοί κατάσκοποι σταλμένοι απο τη Wehrmacht οι οποίοι τουφεκίζονταν. Τη Δευτέρα 4 Ιανουαρίου, άφησα το στρατόπεδο διερχομένων για την αποθήκη 209 στην Καζαμπλάνκα. Στην αποθήκη αυτή λάβαμε μια πλήρη στρατιωτική εξάρτυση . Εκεί περίμενα να σταλώ στο Αλγέρι όπου θα γινόταν εξακρίβωση (από την εφημερίδα της κυβερνήσεως) της εισόδου μου στην Ecole normale και όπου θα οριζόμουν επίσημα ανθυπολοχαγός.

Κατά τη διάρκεια της διαμονής μου στην Καζαμπλάνκα επισκέφθηκα τον André Moitessier, πρώτο ξάδελφο της μητέρας μου. Η διεύθυνση του ήταν μια από εκείνες που είχα μάθει απέξω. Μου είπε ότι ο Marcel Boiteux  που ήταν συμαθητής μου στην Ecole normale είχε φθάσει στην Καζαμπλάνκα ερχόμενος από το Γιβραλτάρ, εδώ και λίγους μήνες. Ο Boiteux και εγώ είμασταν συγκάτοικοι καθ’ όλη την ακαδημαϊκή χρονιά 1942-1943 και κανένας από τους δυο μας δεν ήξερε ότι ο άλλος ετοιμαζόταν να διακόψει τις σπουδές του για να καταταχθεί στις γαλλικές μαχόμενες δυνάμεις της Βόρειου Αφρικής. Αυτό μαρτυρά τη μυστικότητα που έπρεπε να καλύπτει τέτοιου είδους σχέδια. Ο Boiteux διέσχισε την Ισπανία μόνο μέσα σε δύο εβδομάδες χωρίς να φυλακιστεί από τους Ισπανούς. Κατάφερε την επίδοση αυτή συνοδεύοντας αμερικάνους πιλότους που είχαν πέσει στη Γαλλία. Οι πιλότοι αυτοί φτάνοντας στην Ισπανία ήρθαν σε επαφή με την πρεσβεία τους στη Μαδρίτη. Ο Franco δεν έστελνε τους αμερικάνους στη φυλακή και ένα μέλος της πρεσβείας ήρθε να βρει τους πιλότους καθώς και τον Boiteux και τους οδήγησε στη συνέχεια στο Γιβραλτάρ. Στην αποθήκη 209 γνώρισα τον Langlois-Berthelot που είχε φτάσει από την Ισπανία με την ίδια αποστολή με εμένα και έχοντας γίνει δεκτός στις εισαγωγικές εξετάσεις για την Ecole Polytechnique στα 1943 περίμενε όπως και εγώ την αναχώρηση για την Αλγερία. Στην Ισπανία έμεινε σε ένα «Balnearios» επειδή δηλώσε ότι ήταν 17 ετών. Ηταν πιο καλά πληροφορημένος από εμένα γύρω από τις συνθήκες της διάβασης της Ισπανίας. Τελικά ο Langlois-Berthelot και εγώ φύγαμε για τo Αλγέρι με το τρένο, εγκατεστοιμένοι, αλλά αρκετά άνετα, στο βαγόνι των ζώων.

Ενας τεράστιος στρατός από αμερικάνους, άγγλους και γάλλους στρατιώτες βρισκόταν στη Βόρειο Αφρική και οι μεταφορές ήταν φυσικά πολυ προβληματικές. Μετά από πολλές μέρες και νύχτες και πολλές στάσεις, κυριως στο Oran το οποίο μπορέσαμε έτσι να επισκεφθούμε, φτάσαμε στο Αλγέρι στις 16 Ιανουαριου. Πήγαμε στη βάση 320 στην οποία είμαστε διορισμένοι και μετά από πολλές νέες διατυπώσεις που μας επέτρεψαν ειδικότερα να αποκτήσουμε ένα μόνιμο δελτίο ταυτότητας, αναμείναμε το διορισμό μας στο βαθμό του ανθυπολοχαγού, διορισμός που ήρθε στις 3 Μαρτίου. Με την άφοιξη μας στο Αλγέρι πήγα στα γραφεία του Ράδιο-Αλγέρι για να στείλω το ακόλουθο μήνυμα : «Το μουσούδι του οξύρυγχου στράφηκε προς τον ουρανό». Είχε συμφωνηθεί με τους γονείς μου και με κάποιους φίλους ότι η φράση αυτή θα σήμαινε την άφοιξη μου στη Βόρειο Αφρική. Η φράση δεν ακούστηκε από τους γονείς μου αλλά ακούστηκε και αναγνωρίστηκε από φίλους που τους ειδοποίησαν αμέσως. Κατά τη διάρκεια των έξι εβδομάδων που πέρασα στο Αλγέρι πήγα να δω τον Georges Darmois, καθηγητή στο τμήμα επιστημών του Παρισιού που βρισκόταν τότε στην Αλγερία. Μου είπε μεταξύ άλλων ότι ο Yves Rocard, επίσης καθηγητής στο τμήμα επιστημών του Παρισιού βρισκόταν επίσης στην Αλγερία. Είχα παρακολουθήσει τα μαθήματα που έκανε στους πρωτοετείς μαθητές θετικών επιστημών στην Ecole normale και είχα περάσει μαζί του τον μήνα ιούλιο μια προφορική εξέταση για το δίπλωμα Γενικής Φυσικής. Ο κύριος Rocard είχε φύγει από τη Γαλλία με το αεροπλάνο. Ηταν ένας ειδικός των ραδιοεπικοινωνιών και οι άγγλοι είχαν στείλει για να τον παραλάβει ένα Lysander, το οποίο προσγειώθηκε τη νύχτα της 13^ης προς 14^ην Σεπτεμβρίου 1943 σε ένα λιβάδι στην περιοχή του Poitiers. Τα Lysander ήταν μικρά αεροπλάνα με ένα κινητήρα και τέσσερεις θέσεις : ένας πιλότος, ένας πυροβολητης και δύο επιβάτες. Τα Lysander προσγειώνονταν πάνω σε λειβάδια που προτείνονταν από την αντίσταση, τις νύχτες με πανσέληνο ή σχεδόν. Περίπου 640 άτομα έφυγαν κατ’αυτό τον τρόπο από τη Γαλλία για να μεταβούν στην Αγγλία. Αυτός ο αριθμός πρέπει να συγκριθεί με εκείνον των γάλλων που διέσχισαν τα Πυρηναία : 23000 και με εκείνον αυτών που απέτυχαν : 7000. Στους αριθμούς αυτούς πρέπει να προσθέσει κανείς μερικές χιλιάδες ξένους.

Κατά τη διάρκεια αυτών των έξι εβδομάδων πήγαινα σχεδόν καθημερινά στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Αλγερίου. Ηθελα φυσικά να επιστρέψω στην Ecole normale μετά τον πόλεμο για να τελειώσω τις σπουδές μου και επιθυμούσα λοιπόν να μην ξεχάσω τα μαθηματικά που είχα αρχίσει να μαθαίνω εκεί. Στη βιβλιοθήκη διάβασα και επέλυσα την απόδειξη του θεωρήματος του Hadamard γύρω από την κατανομή των πρώτων αριθμών και άρχισα να μελετώ τους ;. Αγόρασα επίσης στο Αλγέρι ένα από τα σπάνια επιστημονικά βιβλία που μπόρεσα να βρω : τους τρεις τόμους της ουράνιας μηχανικής του Henri Poincaré. Στο Αλγέρι επισκέφθηκα τον θείο μου Albert Fabry και την θεία μου. Κατοικούσαν σε μια έπαυλη στην οδό Claude Bernard με ωραία θέα στην πόλη του Αλγερίου. Ηταν πολύ φιλόξενοι και πολλές φορές κοιμήθηκα στο σπίτι τους. Στις αρχές Μαίου ο Langlois και εγώ λάβαμε τους διορισμούς μας ως ανθυπολοχαγοί μαζί με τα αντίστοιχα υπόλοιπα μισθών και στις 3 Μαρτίου ξαναπήραμε το τρένο για την Καζαμπλάνκα, κάνοντας τη διαδρομή, πάντα το ίδιο μακρόχρονη, μέσα σε έναν επιβατικό συρμό. Φθάνοντας στην Καζαμπλάνκα τοποθετηθήκαμε στο Κέντρο Προετοιμασιας του Ιπτάμενου Προσωπικού, μαζί με μια εικοσαριά νέους γάλλους δόκιμους. Επρεπε να συγκροτήσουμε την επόμενη τάξη που θα γινόταν δεκτή για να ακολουθήσει ένα επιμορφωτικό σεμινάριο για να εισαχθεί στους ιπτάμενους της αεροπορίας. Μείναμε στην Καζαμπλάνκα μέχρι τις 12 Απριλίου.

Στις 13 Απριλίου, όλοι οι ασκούμενοι, δύο ανθυπολοχαγοί, ο Langlois και εγώ συν μια εικοσάδα δόκιμοι, φτάσαμε στο Μαρακές στη Σχολή Εφαρμογών των Ιπτάμενων. Ο πλοίαρχος που διήθυνε τη σχολή δε βρήκε φυσιολογικό το ότι ο Langlois και εγώ είχαμε το βαθμό του ανθυπολοχαγού χωρίς ποτέ να έχουμε κάνει στρατιώτες. Μας είπε λοιπόν στον Langlois και σε εμένα ότι θα μέναμε μαζί με τους δόκιμους και θα τρώγαμε μαζί τους. Το να κοιμόμαστε σε μια μεγάλη αίθουσα με κουκέτες δεν μας ενοχλούσε καθόλου, αλλά για τα γεύματα περιμέναμε στην ουρά με το πιάτο μας μπροστά στους μαροκινούς στρατιώτες που μας σέρβιραν. Οι στρατιώτες αυτοί έμοιαζαν έκπληκτοι να βλέπουν δύο αξιωματικούς να περιμένουν στην ουρά μαζί με τους δόκιμους οι οποίοι ήταν ακόμα στρατιώτες. Πρέπει να αναρωτιόντουσαν αν είμαστε τιμωρημένοι και ο Langlois και εγώ ντρεπόμαστε τόσο πολύ που μετά από τρεις μέρες βγάλαμε τα διακριτικά του ανθυπολοχαγού. Μια και αυτή η κατάσταση μου φαινόταν πολύ δυσάρεστη πρότεινα στον Langlois να πάμε να την εξηγήσουμε στον διοικητή. Αφού αρνήθηκε πήγα μόνος μου και ο διοικητής συμφώνησε ότι είχε κάνει λάθος και μας εγκατέστησε μαζί με τους αξιωματικούς τόσο για τον ύπνο όσο και για τα γεύματα τα οποία πέρναμε στη λέσχη αξιωματικών.

Στη σχολή του Μαρακές είχα διαλέξει να προετοιμάσω το δίπλωμα του πλοηγού. Για το σκοπό αυτό παρακολουθούσαμε θεωρητικά μαθήματα, που οι εκπαιδευτές μας θεωρούσαν ισότιμα σε επίπεδο με εκείνα της τάξεως ανώτερων μαθηματικών αλλά που εγώ έβρισκα μάλλον επιπέδου πρώτης λυκείου. Ταυτόχρονα κάναμε πτήσεις είτε ως μαθητευόμενοι πλοηγοί είτε ως επιβάτες μια και για να αποκτήσει κανείς το δίπλωμα του πλοηγού έπρεπε να έχει κάνει 100 ώρες πτήσης. Τα αεροπλάνα με τα οποία πετούσαμε ήταν Leo 45 ή Cessna. Η ζωή στην αεροπορική βάση ήταν πολύ φτηνή και το 90% του μισθού μας ήταν το χαρτζιλίκι μας. Ετσι κάθε μήνα μετά την πληρωμή μας πηγαίναμε ομαδικά να γευματίσουμε στο ξενοδοχείο la Mamounia που ήταν ένα υπερπολυτελές ξενοδοχείο διεθνούς φήμης. Ο Churchill μόλις είχε μείνει εκεί για να ξεκουραστεί. Το φαγητό ήταν εξαιρετικό και οι τιμές ήταν ανάλογες. Μια μέρα είχα την ευκαιρία να ξαναβρώ τους Fontanet και Baylé και να περάσω μαζί τους μια μέρα στο Mogador το οποίο ονομάστηκε αργότερα Essaouira. Είχα φύγει χωρίς άδεια, την οποία κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχα πάρει αν την είχα ζητήσει και έμαθα κατά τον γυρισμό μου ότι ήμουν εγγεγραμένος στον πίνακα των πτήσεων εκείνη τη μέρα και ότι η καλή θέληση των συμμαθητών μου και η κατανόηση ενός εκπαιδευτή μου γλύτωσαν την τιμωρία. Προς το τέλος της εκπαιδεύσεως ο Langlois έκανε μια πτήση ως επιβάτης μαζί με έναν μαθητευόμενο πιλότο. Εκείνος απέτυχε να κάνει καλή προσγείωση και βρήκε το θάνατο όπως και ο Langlois. Μαζί με πέντε άλλους φίλους του Langlois μεταφέραμε το φέρετρο του στη γη στο νεκροταφείο του Μαρακές. Στις 18 Αυγούστου η εκπαίδευση τελείωσε. Βγήκα πρώτος, πράγμα που δεν ήταν πολύ δύσκολο και έλαβα το δίπλωμα του πλοηγού.

Επρεπε στη συνέχεια να κάνουμε ένα σεμινάριο εξειδίκευσης και διάλεξα τα βαριά βομβαρδιστικά για τα οποία το σεμινάριο γινόταν στη Μεγάλη Βρετανία. Στις 20 Αυγούστου λοιπόν έφυγα με τους νεους διπλωματούχους που είχαν διαλέξει τα βαριά βομβαρδιστικά για την αποθήκη του Baraki κοντά στο Αλγέρι. Επιβιβαστήκαμε στο Αλγέρι στις 7 Σεπτεμβρίου (1944) για την Αγγλία. Ταξιδέψαμε μαζί με μιαν αποστολή και φτάσαμε στο Greenock της Σκωτίας κοντά στη Γλασκώβη στις 14 Σεπτεμβρίου.

Περάσαμε μερικές μέρες στο Λονδίνο σε ένα κέντρο διερχομένων που ονομαζόταν «Patriotic School». Στο Λονδίνο συνάντησα κατά τύχη τον πiλότο του στρατηγού Leclerc που ταχυδρόμησε την επόμενη στο Παρίσι, το πρώτο γράμμα που μπόρεσα να γράψω στους γονείς μου από την αναχώρηση μου απο τη Γαλλία. Πάντα στο Λονδίνο, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1944, αγόρασα ένα βιβλίο μαθηματικών : «Μαθήματα Συγχρονης Ανάλυσης» των Whittaker και Watson. Καθ’όλη τη διάρκεια της παραμονής μου στη Μεγάλη Βρετανία μελέτησα με πολλή προσοχή το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού, έχοντας πάντα στο μυαλό μου την επιστροφή μου στην Ecole normale. Επίσης κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στη Μεγάλη Βρετανία συνέγραψα ένα άρθρο γύρω από την εφαρμογή των συνεχών κλασμάτων πάνω στο σχηματισμό αριθμών. Μια και οι σχέσεις Γαλλίας και Αγγλίας είχαν αποκαταταθεί, έστειλα το άρθρο στον πατέρα μου ο οποίος το υπέβαλλε στο «Revue Scientifique» όπου και δημοσιεύθηκε.

Μετά το Λονδίνο στάλθηκα σε ένα κέντρο στο Filey και έπειτα στο Dumfries της Σκωτίας στο «Advanced Training Unit» όπου έμεινα από τις 10 Οκτωβρίου μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια μετατέθηκα στο Lossiemouth, πάντα στη Σκωτία, σε ένα κέντρο που ονομαζόταν «Operational Training Unit» όπου παρέμεινα από τις 2 Ιανουαρίου 1945 μέχρι τις 9 Μαρτίου. Στο κέντρο αυτό χωριστήκαμε σε πληρώματα και κάθε πλήρωμα πετούσε μαζί τις νύχτες. Το Lossiemouth βρίσκεται σε βόρειο γεωγραφικό πλάτος 58 και ήταν χειμώνας. Η νύχτα άρχιζε λοιπόν πολύ νωρίς, πράγμα που ήταν πολύ βολικό για τις νυχτερινές πτήσεις. Οι πλοηγοί πετούσαν επίσης σαν δεύτεροι πλοηγοί με άλλα πληρώματα. Πετούσα λοιπόν μια νύχτα με ένα πλήρωμα άγγλων όταν το σύστημα προσγείωσης έσπασε κατά την επαφή μας με το έδαφος και το αεροσκάφος πήρε φωτιά λόγω της τριβής του με τον αεροδιάδρομο. Ολοι οι άγγλοι κατάφεραν να βγουν από κάποια από τις εξόδους κινδύνου, πράγμα που εγώ δεν κατάφερα μια και όλες ήταν τυλιγμένες στις φλόγες. Το αεροσκάφος, ένα Wellington, ήταν φτιαγμένο από ένα σκελετό από αλουμίνιο δεμένο με λαμαρίνες. Σχίζοντας τη λαμαρίνα ανάμεσα στις αλουμινένιους δοκούς κατάφερα, όπως είμαι αρκετά αδύνατος, να βγω και να ακούσω τους άγγλους μέλη του πληρώματος να αναρωτιούνται μεταξύ τους τι απέγινε ο «french navigator». Είμαστε όλοι μας σώοι και αβλαβείς αλλά οι συμμαθητές μας βλέποντας το αεροπλάνο να καίγεται ήταν πεποισμένοι ότι ήμασταν όλοι νεκροί.

Στις 9 Μαρτίου τα πληρώματα του Lossiemouth στάλθηκαν σε μια άλλη βάση για να εκπαιδευθούν πάνω στα Halifax, αεροπλάνα με τα οποία θα πετάγαμε σε πολεμικές επιχειρήσεις. Στις 5 Μαϊου 1945 φτάναμε στην ομάδα Guyenne μια από τις δύο ομάδες βαρέων βομβαρδιστικών των ελεύθερων γαλλικών δυνάμεων. Μας υποδέχθηκαν με πολύ ειρωνία και εμείς είμαστε γεμάτοι πικρία που τελειώναμε με τέτοιο τρόπο μια δύσκολη περιπέτεια που κράτησε σχεδόν δύο χρόνια. Τρεις μέρες μετά η Γερμανία υπέγραψε την παράδοση της άνευ όρων και ο πόλεμος τελείωσε.

Κάναμε πτήσεις πάνω από τη Γερμανία, πετάξαμε στη θάλασσα του Βορρά τις άχρηστες πλέον βόμβες. Στις 18 Ιουνίου 1945 το πλήρωμα μας πήρε μέρος στην παρέλαση των Ηλύσιων Πεδίων. Φεύγοντας από το Elvington στο Yorkshire, πετάξαμε πάνω από τα Ηλύσια Πεδία την καθορισμένη ώρα και ξαναγυρίσαμε να προσγειωθούμε στο Elvington. Το μήνα Ιούλιο διορίστηκα στο προπαρασκευαστικό απόσπασμα που θα έπρεπε να προετοιμάσει την εγκατάσταση των ομάδων βαρέων βομβαρδιστικών Guyenne και Gascogne στη βάση του Mérignac κοντά στο Bordeaux. Είναι από αυτή τη βάση που στις 17 Ιουνίου 1940 ο στρατηγός de Gaulle πέταξε για το Λονδίνο ! Από το Bordeaux μπόρεσα να πάω να περάσω μερικές μέρες στο Παρίσι για να δω τους γονείς μου μετά 21 μήνες απουσίας. Στο Mérignac προετοίμασα το τελευταίο δίπλωμα που μου έλειπε για να πάρω το πτυχίο «Licence», το δίπλωμα Θεωρητικής Μηχανικής.

Αποσταλθείς στο Κέντρο Συγκέντρωσης και Διοίκησης Προσωπικού στο Παρίσι, αποστρατεύθηκα στις 21 Οκτωβρίου, δύο χρόνια και 3 μέρες από τη μέρα που πέρασα τα γαλλο-ισπανικά σύνορα. Στις 24 Οκτωβρίου πήρα το πτυχίο της «Licence» πετυχαίνοντας στις εξετάσεις για το δίπλωμα Θεωρητικής Μηχανικής και ξαναγύρισα στην Ecole normale για να κάνω μια δεύτερη και τελευταία χρονιά.

(μεταφρασμένο απο τα γαλλικά από τον Σπύρο Μερκουράκη)